Зорлықшыл экстремистік тұтқындармен жұмыс істейтін жаһандық ЕО/БҰҰ бастамасының нәтижесі: Нұрланның оқиғасы

Осыдан бес жыл бұрын Нұрлан солтүстік Қазақстандағы түрмеге жіберілді. «Мен өзіме сұрақ қойдым, жазамды қалай өтеймін? Мен не істеймін?»

Оңалту – түрмелердің негізгі қызметі. Бұрынғы сотталғандар бостандыққа шыққаннан кейін қоғамға қайта қосылып, қоғамға қауіпсіз араласуы үшін түрмеде өткізілген уақытты тиімді пайдалану өте маңызды. Дегенмен, көптеген факторлар түрмелердің оңалтуды тиімді қамтамасыз ету қабілетін әлсіретеді. Оларға шамадан тыс адам саны, түрмедегі нашар жағдай, қызметкерлер санының, қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі және сотталғандарға сыртта әлеуметтік байланыстарды сақтауға қолдаудың аздығы жатады.

Қуаныш Койчубаев Нұрлан жазасын өтеген түрмеде басшы болып жұмыс істейді. «Біз тұтқындармен олардың сәтті қайта әлеуметтенуін қолдау үшін кең көлемде жұмыс істейміз», - дейді ол қолдаудың үш негізгі бағытын сипаттай отырып: зорлық-зомбылықтан арылу; білім беру және кәсіптік бағдарламалар; және түрмеден тыс әлеуметтік байланыстарды қолдауға белсенді қолдау көрсету. «Дәлелдер көрсеткендей, сыртта жақындары күтіп тұрғандар түрме тәртібін аз бұзып, үйлеріне тезірек оралуға тырысады», - деп қосты Койчубаев.

«БҰҰ өкілдері біздің қажеттіліктерімізді түсінді»

Нұрлан түрмедегі кәсіптік бағдарламаны пайдалануды ұйғарып, тағы үш сотталушымен жиһаз шығаратын цех ашты.

«Алғашында шағын тапсырыстар қабылдайтынбыз. Ешқандай заманауи құрал-жабдықтарсыз қолдан келгенше жиһаз жасадық. Бірақ 2019 жылы семинарға Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) өкілдері келді. Мен оларға тапсырыстарымды, өнімдерімді, проблемаларымды және ауқымды жұмыстарға не жетіспейтінін көрсеттім. Олар біздің қажеттіліктерімізді түсінді және қажетті құрал-жабдықтарды сатып алуға көмектесті».

2018 жылдан бастап Қазақстан әлемдік Еуропалық Одақ пен БҰҰ-ның мүше мемлекеттерде зорлықшыл экстремистік тұтқындарды басқару және түрмелердегі зорлық-зомбылықты алдын алу үшін қолдау көрсету бойынша бірлескен бағдарламаның бенефициарлық елдердің қатарына енді. 

Іске асырушы серіктестер БҰҰ-ның Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасы, БҰҰ-ның Терроризмге қарсы орталығы және БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің Терроризмге қарсы комитетінің Атқарушы дирекциясы болды.

Бағдарлама Қазақстан, Тунис және Уганданың ұлттық органдарымен төрт негізгі әсер ету саласында тығыз жұмыс істеді: қауіпсіздік және күзет; тәуекелдер мен қажеттіліктерді бағалау; ажырату әдістемесі; және әлеуметтік реинтеграция.

Бастама зорлық-зомбылық экстремизм мәселесіне бағытталғанымен, интервенциялар түрмедегі тиімді басқаруды ілгерілету үшін ауқымды түрме реформасына да бағытталған. Бұл барлық басқа мақсатты интервенцияның, соның ішінде зорлық-зомбылықшыл экстремистік тұтқындарға арналған шаралардың негізі.

Бастаманың әсерін үш елдегі пилоттық түрмелерде де байқауға болады – оны «көбірек тұтқындарды жұмысқа тарта бастаған» Нұрлан қатты сезінді. Оның қызметкерлерінің саны 3-тен 35-ке дейін өсті, оның ішінде 17 адам зорлық-зомбылық жасаған экстремистік тұтқындар. Оларға мазмұнды жұмыс пен табыс ұсынылды, сонымен қатар түрмеден шыққан кезде қоғамның толыққанды мүшесі болу жолдарын үйретті.

Койчубаев түрмедегі кәсіптік бағдарламаның маңыздылығын айтады: «Тұтқындардың көп жылдар бойы оқшауланғаннан кейін қоғамға қосылуы қиын. Сондықтан отбасының қолдауы, кәсіби дағдылар мен жұмыс мүмкіндіктері сотталғандарға қоғамның толыққанды мүшесі болу үшін ғана емес, сонымен қатар қайталанатын құқық бұзушылықтарды алдын алу және қоғамдастықты қауіпсіз ету үшін қуатты негіз бере алады. Біз тұтқынның тағдырына оң әсер етіп, олардың өміріне қамқор екенімізді көрсетеді».

«Алда үлкен жоспарларым бар»

Бірлескен бағдарлама аяқталуға жақын, бірақ оның маңызды жетістіктерін тұрақты және қайталауды қамтамасыз етуге үлкен көңіл бөлінуде.

Бұған қол жеткізілген нәтижелерге жергілікті иелік етуді және саяси міндеттемені жалғастыруды жеңілдету кіреді; әлеуетті арттыруға инвестициялау; азаматтық қоғам ұйымдарымен стратегиялық серіктестікті дамыту; және жай ғана жазалаудың орнына зорлық-зомбылық экстремизмнің алдын алуға бағытталған саясаттың болашағын өзгерту.

Қазақстан, Тунис және Угандадағы бастамадан алынған білім зорлықшыл экстремистік тұтқындарды басқару және түрмелердегі зорлық-зомбылықтың радикалдануын алдын алу бойынша халықаралық дәлелдемелік базаны нығайтты.

Әлі де атқаратын істер көп. Үш елде де тұрақты саяси міндеттеме бағдарлама барысында байқалған өзгерістерді енгізуге және кеңейтуге көмектеседі, бұл тиімді басқарылатын түрмелер мен қауіпсіз қауымдастықтарға әкеледі.

Нұрланға келер болсақ, болашағына үміт артады. «Менің алдымда үлкен жоспарлар бар. Мені үйде отбасым мен ұлым күтіп тұр, үйге оралып, олармен кездескенше аз ғана уақыт қалды деп ойлаймын».

Қосымша ақпарат

Зорлық-зомбылық танытқан экстремистік тұтқындарды басқару және түрмелердегі зорлық-зомбылықтың радикалдануына жол бермеу бастамасы донорлардың - Еуропалық Одақ, Нидерланды және БҰҰ-ның Терроризмге қарсы кеңсесінің жомарт қолдауының арқасында мүмкін болды.

Бағдарлама туралы есеп осы сілтеме бойынша, ал француз және орыс тілдеріндегі нұсқалар осы сілтеме бойынша қолжетімді.

БҰҰЕҚБ-ның түрмеде және қылмыстық-атқару саласындағы кеңейтілген жұмысы туралы көбірек ақпарат.